Uslu çocukların sırrı nedir? Cevabı, sınır koymaktan korkmayan bir anne-babaya sahip olmaları.
Tavsiyelerimizle, olumsuz davranışlarını engelleyemeyen 2-3 yaşındaki çocuğunuzun davranışlarına sınır koyabilirsiniz.
İki-üç yaşlarındaki çocuklar evde veya onlarla bir yere ziyarete gittiğinizde, birtakım haylazlıklar yaparlar.
Bu yaştaki çocuklar, neyin doğru neyin yanlış olduğunun farkındadırlar, ancak yanlış davranışı yapmamak için kendilerini engelleyemezler.
Bir anne-babanın dikkat etmesi gerekenlerden en önemlisi ise, çocukları haylazlığı yaptığı an verecekleri tepkilerdir.
Size, 2-3 yaşındaki çocuğunuza, çok sert ya da çok yumuşak olmaksızın, nasıl disiplin sağlamanız gerektiğiyle ilgili önerilerimiz olacak.
Bir öğrenme deneyimi
Disiplin kelimesi Latin kökenli "disciplina" kelimesinden geliyor ve "öğretme" ya da "öğrenme"' anlamında kullanılıyor. Aslında disiplinin hedefi de geçekten budur; çocuğa, iyi davranışın ne olduğunu öğretmek. Bu yaşta ceza vermek, bu tablonun bir parçası değildir. Bunun yanı sıra, istenmeyen davranışların çoğunun kaynağı meraktır, örneğin; "Eğer babamın diş fırçasını tuvalete atıp sifonu çekersem, fırıldak gibi olur mu?" diye düşünebilirler. Geri kalanlarının kaynağı ise aşırı neşeli olmalarıdır. 2-3 yaş çocuklarının doğru ve yanlışa dair bir fikri vardır, ama yanlış bir şeyi yapmaya da karşı koyamazlar. Bu yaş, kendini sınırlama duyusunu inşa etmenin zamanıdır. Bu evrede, çocuklar kendi farkındalıklarını kazanırlar ve sizi memnun etmek isterler.
Sorunları onlar ortaya çıkmadan önleyin
Disiplin, küçük çocuğunuz ve kendiniz için bazı temel kurallar koymak demektir.
Bu kurallar ve onları nasıl uygulayacağınızla ilgili önerilerimiz şöyle:
Yaramazlık yapabilme olasılığını aza indirin
Eğer ilgisini çeken nesneler onun ulaşamayacağı bir yerdeyse, örneğin; çocuğunuz sizin en iyi eşarbınıza bir toz bezi muamelesi yapamaz ya da ızgara çatalını köpeği dürtmek için kullanamaz. Her 20 dakikada bir "Sehpaya tırmanma!" diyorsanız, belki de sehpayı bir süreliğine ortadan kaldırmanın zamanı gelmiştir.
Küçük çocuğunuzun beden dilini öğrenin. Çocuklar sınırları denerler. Kardeşinin saçını çekmeden ya da duvarı boyamadan önce çocuğunuz geriye doğru bir bakış atabilir, yüzünde bir anda yaramaz, bir gülüş belirebilir ya da bir süre tereddüt edebilir. Bu, o harekete geçmeden hızlı davranıp onu yeniden yönlendirmeniz için bir şanstır, bu nedenle tetikte olun.
Olumlu olanı vurgulayın iyi davranışı geliştirin, böylece kötü olan davranışları tekrar etme ihtimali azalacaktır. Çocuğunuz iyi bir şey yaptığında, örneğin oyuncaklarını paylaştığında "Bu çok güzel.'" demeyin. "Oyuncaklarını paylaşman ne kadar güzel!" devin. Böylelikle neyi doğru yaptığını öğrenebilir.
Eşinizle ve çocuğunuzun bakısıyla tutarlı olun
Hangi davranışlara izin verilmeyeceği konusunda evdekilerle hemfikir olmalısınız. Eğer siz çocuğunuzun cep telefonuyla oynamasına izin vermezken eşiniz izin veriyorsa, bunun gibi ayrı düşündüğünüz konuları onunla yalnız kaldığınız bir ortamda tartışın.
Kuralları ortaya koymak
Çocuğunuzun hangi konuda olumsuz davrandığı önemli değildir; bu zaten çocukların yaptığı bir şeydir. Ama eğer olumsuz davranışları; kendilerine, diğer insanlara ya da eşyalara zarar veriyorsa, sizin için harekete geçme zamanıdır.
İşte önerilerimiz...
*Elinizden geldiği kadar sakin kalın:
Bazı belirli durumlar için, aşağıdaki "öfkeyle baş etme yolları" başlıklı bölümü okuyun.
*Can alıcı olanı söyleyin:
Çocuğunuz harekete geçtiğinde yalnızca "Hayır" demeyin. Eğer durmazsa cezanın ne olacağını söyleyin, örneğin; "Oyuncak trenini fırlatmayı bırakmazsan, günün geri kalanında onunla oynayamayacaksın."
*Olumsuz davranışın sonucuna dair yakın bir bakış açısı sağlayın:
Örneğin, kızım babamın kitaplığındaki kitaplara zarar verirse, ona sayfaları yırtılan kitapları göstermeliyim ve büyükbabanın neden üzüldüğünü açıklamalıyım.
*Çocuğunuzun yalnızca özürler dilemesini değil, aynı zamanda zararı telafi etmek için bir şeyler yapmasını da sağlayın:
Eğer oyun arkadaşının yaptığı kuleyi yıkarsa, onun yeni bir tane daha kule inşa etmesine de yardım etmeli.
*Oyuna ara vermeyi deneyin:
Şu eski yöntem iyi sonuç veren bir çaredir, özellikle çocuğunuz uzlaşmadan uzak duruyorsa ya da sakinleşmeyi reddediyorsa... Onun odasında ya da güvenli başka bir yerde oturmasını sağlayın ve siz izin verene kadar kalkamayacağını söyleyin. Bunun için iki ya da üç dakika uygundur.
*Öfkeyle baş etme yolları
Çocuğunuz yaramazlık yaptığında duygularınızı kontrol edebilmeniz her zaman en iyisidir. Ilımlı şekilde disipline ederseniz, anlaşmazlığın çözümünün sakin bir şey olduğunu göstermiş olursunuz.
Market tepinmesiyle baş etmek zorunda kalan tüm ailelerin bildiği gibi, bu her zaman kolay değildir. Eğer evdeyseniz. kendinizi kontrol edebilecek hale gelene kadar başka bir odaya çekilmek uygundur. Eğer bir marketteyseniz, bir şeyler yerli yerine oturana kadar birlikte dışarı çıkıp bir süre oturabilirsiniz. Ani durumlarda bunu daha nadir sağlarsınız, örneğin çocuğunuz çok kalabalık bir sokağa fırladığında onu öyle bir azarlarsınız ki ağlamaya başlar. Bağışlanabilir olduklarında, böylesi davranışlar, kesinlikle örnek teşkil etmemeli. Çocuğunuza neyi yanlış yaptığını anlatmak için zaman harcayın. Yolun kenarına oturun, birlikte arabaların birbirlerinin arkasından nasıl hızlı gittiklerini izleyin ve ona, incinmesini istemediğinizi anlatın.
Kaynak:
Sağlıklı tutum:
Ailenin çocuğa karşı tutumunun iki temel ögesi vardır;
1. Sevgi, 2. Disiplin.
Kuramsal olarak en olumlu tutum, temel gereksinimleri en uygun biçimde karşılayan, kişide kendi kendisini doyurabilme yetisi geliştiren, iki temel ögeyi en sağlık biçimde ve oranda içinde bulunduran tutumdur (10,11).
Disiplin, çocuğa istenilen davranış ve alışkanlıkları öğretir, kendi kendini denetleme yada iç denetim demek olan ahlak gelişimini sağlar.
Disiplin, tutarlık ve esneklik gibi temel ilkeleri içermelidir.
*****
Katı ve baskıcı disiplinle davranışı yönlendirmeyi amaçlayan anne-baba; çocuğun kendilerine karşı korku, öfke ve kızgınlık içinde olmasına neden olur, çocuğa saldırgan olmayı ve sorunlarını şiddet yoluyla çözmeyi öğretir ve zayıf vicdan ve ahlak gelişimine yol açar (12).
KAYNAK
SEVGİ TEMELLİ DİSİPLİN
Disiplin aile içindeki denge ve düzenin oluşturulmasında büyük önem taşır. Ancak disiplin çoğunlukla "cezalandırma" ile eşdeğer zannedilir. Her ne kadar bu kelime kuralcılık anlamına gelse de, disiplin gerçek anlamda çocuğun topluma uyumu üzerine yoğunlaşmakta ve davranışlarını yönlendirmeyi amaçlamaktır. Disiplin; çocuğa istenen davranış alışkanlıklarını öğretmek, kendi kendini yani iç denetimini sağlamaktır. Bu ise dıştan zorlamayla olmaz. Önemli olan içselleşmiş bir sorumluluk duygusunun çocukta oluşturulmasıdır.
Gelişim süreci içinde çocuk, zihinsel gelişimi için ilgileneceği bir faaliyet arar. Sıkıldığında yaptığı bazı davranışlar, yaramazlık ve zarar verici davranış olarak adlandırılır. Oysa çocuk hiçbir şey yapmamaktansa zaman zaman kötü şeyler yaşamayı yeğler, başka bir deyişle ona göre herhangi bir uyarım veya heyecan, canını acıtacak türden de olsa hiç yoktan iyidir.
Çocuk disipline alıştırılırken, onun gelişimine bağlı sınırlılıklar göz önüne alınmalıdır. Özellikle erken çocukluk yıllarında çocuğun ihtiyacını belirlemek ve davranışın altındaki nedeni bularak davranışın değişimini sağlamak anne baba kadar çocuğu da tatmin eder. Benlik kontrolü ve anne babanın isteklerine cevap verebilme yeteneği zamanla kazanılır. Anne-baba uygun davranışı sergilemesi için çocuğa model oluşturarak, sınırlarını belirleyerek, açıklama yaparak yardımcı olabilir. İstenmeyen davranış karşısında hoşnutsuzluğun belirtilmesi çok zorunlu hallerde cezaya başvurulması beklenir. İstenen davranışı sergilediğindeyse olumlu yüz ifadesi ve övücü sözlerle değerlendirilmesi, çocuğun davranışının şekillendirilmesinde etkili olabilir.
Davranışı yönlendirirken yapılan ilk hata, yanlış davranışı görmezden gelme, ikinci hataysa ilk çare olarak cezaya başvurmaktır. Eğer çocuk yanlış davranışta bulunuyorsa bir nedeni vardır. Çocuk bunu ifade edecek yaştaysa onu dinlemeli, daha küçükse bu davranışın altındaki nedenler tahmine çalışılmalıdır.
Yaramazlık yapan çocuk bir ihtiyacı dile getirmek -anne ve babanın dikkatini çekmek- için bu davranışı gerçekleştirmektedir. Eğer çocukla iletişim kurulup, olumsuz davranışı konusunda onu uyardıktan sonra da davranış devam ediyorsa, burada anne babaya yönelik bir amaç ya da mesaj vardır. Çocuk ebeveynin hoşlanmadığı davranışla onu cezalandırmaktır.
Kabul edilmez bir davranışla karşılaşıldığında onun yerine kabul edilir bir davranışı koymak yerinde olur. Örneğin; cam sürahiyle oynayan çocuğa kızmak-ya da saklamak- yerine, aynı büyüklükteki plastikle oynamasına izin vermek gibi.
Bir diğer önemli nokta, çocuklar anne ve babalarının tüm davranışlarını aynen kopya ederler. Korku ve kaygılarını da, coşku ve olumlu huylarını da. Çocuklar modelden taklit yoluyla öğrenirler. Onlar için eylem sözden daha etkilidir. Çocuk duyduğunu değil, gördüğünü öğrenir ve uygular.
Gelişimsel geriliği olan çocuklarda ise değiştirilmek istenen davranışlar tutarlı, dengeli ve sevgi dolu bir yaklaşımla değiştirilebilir. Olumsuz bir davranışın değiştirilerek, olumlu bir davranış halini alması belki daha uzun zaman alacaktır. Başlangıç aşamasında, istenmeyen davranış düzelme gösterene kadar daha sık tekrarlanabilir. Ancak tutarlılık ve süreklilik, çocuğa olumlu davranışların kazandırılmasında ebeveyne yardımcı önemli faktörlerdir.
Bilinmelidir ki, yeni davranışlar küçük, kararlı ve tutarlı adımlarla yetişkin bir model eşliğinde kazanılabilecektir. Ayrıca, birlikte olunan zamanlarda gerçekleşebilecek istenmeyen davranışların görmezden gelinmesi ve iyi davranışların övülmesi, yeni davranışların kazanılmasına yardımcı olacaktır.
Unutulmaması gereken en önemli kural, çocuğa uygulanan disiplini sevgi temeli üzerine inşa etmektir.
Pedagog Arzu AKYÜZ
KAYNAK
Kişilik dediğimiz karmaşık örüntü; doğuştan getirilen ve adına “mizaç” denilen özelliklerin, genetik faktörlerin aile ve çevre etkileşimiyle bir senteze ulaşması sonucu oluşur.
